کاشفی خوانساری می‌گوید: قهرمانان و خوانندگان اصلی بسیاری از رمان‌‌ها، داستان‌های کوتاه و داستان‌های پیوسته‌ای که در دوره قاجار نوشته شد، نوجوانان بودند که این مساله در کتاب «قصه‌های عهد قجر» نشان داده شده است.
سیدعلی کاشفی خوانساری در تازه‌ترین کتابش به نام «آشنایی با تاریخ ادبیات داستانی ایران، قصه‌های عهد قجر» -که از سوی کتاب چ منتشر شده است- از ادبیات داستانی نوین و مدرن در ایرانِ دوره حکومت قاجاریان و بررسی آن‌ها برای رده سنی نوجوان می‌گوید. او پیشتر کتاب‌هایی با موضوعات مشابه مانند «قصه سینماجات عهد بوق»، «قصه روزنامه‌جات عهد بوق» و «دعواهای ادبی» داشته و از تجربیاتش برای نگارش این کتاب بهره برده است.
کاشفی خوانساری درباره این کتاب که با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه، در ۱۹۸ صفحه منتشر شده، معتقد است که مخاطب اصلی کتاب‌های ادبیات داستانی امروز ما نوجوانان دبیرستانی هستند و می‌گوید: «کتاب «قصه‌های عهد قجر» به معرفی داستان‌هایی که در دوره قاجار در ایران و به زبان فارسی منتشر شده، می‌پردازد. البته سعی شد که سطح تحلیل‌ها، نوع نگاه، بخش‌های انتخاب شده از داستان‌ها، و به طورکلی حال‌وهوای کتاب، نوجوانانه باشد و نه براساس سلایق و نیازهای بزرگسالان متخصص، دانشگاهی و یا خبرگان ادبیات کشور.» در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانیم:
کتاب «قصه‌های عهد قجر» که به تازگی از سوی کتاب چ منتشر شده است، به موضوع آشنایی با تاریخ ادبیات داستانی ایران می‌پرازد، کمی درباره این اثر توضیح دهید.
این کتاب به معرفی ادبیات داستانی نوین و مدرن در ایرانِ دوره حکومت قاجاریان می‌پردازد. در زمان این حکومت بود که با آغاز چاپ کتاب و مطبوعات در ایران زمینه‌های آشنایی بیشتر ایرانیان با وضعیت اروپا، غرب و جهان فراهم شد و از جمله تاثیرات آن، آشنایی ایرانیان با ادبیات داستانی غرب و داستان، رمان و داستان کوتاه به معنای مدرن آن بود که در ادامه نگارش داستان‌هایی با سبک و سیاق جدید را در ایران به همراه داشت. کتاب «قصه‌های عهد قجر» به معرفی چنین داستان‌هایی و بررسی آن‌ها می‌پردازد.
این کتاب با داستان‌هایی از ادبیات کهن، برای گروه سنی کودک و نوجوان نوشته است. در نگارش این کتاب از چه زبان و کارکردهای زبانی برای روایت و فهم بهتر مفاهیم برای این گروه سنی استفاده کرده‌اید؟
مخاطب این کتاب نوجوانان دبیرستانی هستند. من معتقدم امروز مخاطب اصلی کتاب‌های ادبیات داستانی ما همین نوجوانان دبیرستانی هستند؛ یعنی بخش قابل توجهی از خوانندگان و خریداران رمان‌های ترجمه‌ای و تالیفی، آثار عامه‌پسند، کتاب‌های زرد، رمان‌های پلیسی و جنایی، رمان‌های وحشت و عمده آنچه که ما به عنوان بازار ادبیات داستانی در ایران و جهان می‌شناسیم، نوجوانان دبیرستانی هستند. کتاب «قصه‌های عهد قجر» داستان‌هایی که در دوره قاجار در ایران و به زبان فارسی منتشر شده را معرفی کرده است. البته سعی شد که سطح تحلیل‌ها، نوع نگاه، بخش‌های انتخاب شده از داستان‌ها، و به طورکلی حال‌وهوای کتاب نوجوانانه باشد و نه براساس سلایق و نیازهای بزرگسالان متخصص، دانشگاهی و یا خبرگان ادبیات کشور.
«قصه‌های عهد قجر» را در مقایسه با داستان‌هایی که امروز برای گروه سنی کودک و نوجوان نوشته می‌شود، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در این کتاب نشان داده شد که مخاطب بسیاری از رمان‌‌ها، داستان‌های کوتاه و داستان‌های پیوسته‌ای که در دوره قاجار نوشته شده است، از همان زمان نوجوانان بودند که درواقع قهرمان اصلی داستان‌ها و خوانندگان اصلی آثار به شمار می‌آیند. اما هدف این کتاب معرفی ادبیات کودک و نوجوان در دوره قاجار نیست، بلکه ادبیات داستانی را مرور می‌کند. طبیعی است همان‌طور که زمان عوض شده و برای مثال حدودا ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال از زمانی که داستان‌های این کتاب معرفی شد، گذشته است و جامعه و نگاه آن عوض شده، در داستان‌ها هم تغییرات بسیاری نسبت به داستان‌های امروز بینیم. اما جالب این‌جاست که این داستان‌ها هنوز هم خواندنی است، که شاید دلیل آن دغدغه مشترک داستان‌های دوره قاجار یعنی پرداختن به علل عقب‌افتادگی و توسعه‌نیافتگی ایران، نالایقی مدیران، تاثیرات خلق و خوی‌های منفی ایرانیان و نکاتی از این دست باشد که بسیاری از این موضوع‌ها دقیقا امروز هم مصداق دارد و دغدغه نوجوانان امروز ما هم هست.
به نظر شما دلیل ماندگاری و جذاب بودن داستان‌ها، قصه‌ها و حکایت‌های نسل‌های گذشته چیست که تا این میزان در ذهن باقی مانده است؟
این ویژگی ادبیات و هنر است که کهنه‌شدنی نیست، تاریخ مصرف ندارد و از دور خارج نمی‌شود؛ از آثار ادبی چندهزار ساله گرفته که امروز هم جذاب و خواندنی هستند تا ادبیات دوران تمدن اسلامی، قرون وسطی، دوران رنسانس و داستان‌های عهد قاجار. در عین حال که ما به نگارش داستان‌های جدید و آشنایی با ادبیات معاصر ما و جهان نیاز داریم، مرور آثار کهن‌تر همچنان برای نوجوانان جذاب و خواندنی و البته مفید و آموزنده است و این به خصلت و خاصیت هنر و ادبیات برمی‌گردد که نوعی ماندگاری را در خود به همراه دارد.
تجربه نگارش این کتاب را در مقایسه با دیگر آثارتان چگونه می‌بینید؟
من پیشتر کتاب‌هایی با موضوعات مشابه داشتم و از تجربیاتم برای نگارش این کتاب استفاده کردم. دو کتاب من به نام‌های «قصه سینماجات عهد بوق» و «قصه روزنامه‌جات عهد بوق» در دهه هشتاد منتشر شدند و جوایز مختلفی را به‌دست آوردند. بعد از این‌که ناشر این کتاب‌ها (نشر حوا) تعطیل شد، در سال‌های اخیر این کتاب‌ها توسط نشر گویا تجدید چاپ شد. همچنین کتابی تقریبا مشابه به نام «دعواهای ادبی» درباره تاریخ نقد ادبی در ایران و جهان برای نوجوانان دارم که اوایل دهه هشتاد توسط انتشارات مدرسه منتشر شد و متاسفانه حدود ۲۰ سال است که تجدیدچاپ نشد. حوزه تاریخ برای نوجوانان به‌ویژه تاریخ ادبیات و فرهنگ از دغدغه‌های همیشگی من بود، مضافا این‌که آثاری که درباره دوره قاجار هم داشتم کم نیستند؛ مثل مجموعه ۳۰ جلدی «گنجینه تاریخ ادبیات کودکان» که با دبیری من در انتشارات مدرسه کار شد یا کتاب «از باب قرائت اطفال» که درباره مطبوعات دوره قاجار است و در انتشارات قدیانی منتشر شد. همچنین کتابی با موضوع تقریبا مشابه در انتشارات جهان کتاب زیر چاپ دارم و اگر زنده باشم همچنان به نوشتن در دوره قاجار ادامه می‌دهم.
نوشتن برای نسل کودک و نوجوان امروز با توجه به نیازها و علاقه‌مندی‌هایشان کار را خاص می‌کند. با این رویکرد، بازنویسی قصه‌ها و داستان‌های کهن برای نوجوانان امروز چه چالش‌هایی را به همراه دارد؟
این روزها از بازنویسی و بازآفرینی آثار قدیمی برای کودکان و ویژگی‌ها و اقتضاعات آن بسیار صحبت می‌شود. من اصلا مخالف بازنویسی و بازآفرینی آثار قدیمی نیستم اما می‌خواهم نکته دیگری را بگویم؛ معمولا در بازنویسی‌ها پیام یا روح کلی داستان یا پیرنگ داستان و فضا و اتمسفر آن حفظ می‌شود، البته از بازنویسی تا بازآفرینی خلاق خیلی وقت‌ها شخصیت‌ها، محور و امثال این‌ها تغییر می‌کند و نو می‌شود که اصلا چیز بدی نیست، اما می‌خواهم بگویم که آثار کهن فقط یک ایده داستانی و یا یک پیام اخلاقی نیستند که ما آن‌ها را برداریم و امروزی کنیم و ارائه بدهیم. بخشی از ارزش این آثار زبان آن‌هاست و هرگونه بازنویسی و بازآفرینی آن، زبان را رها می‌کند و کنار می‌گذارد. من فکر می‌کنم در کنار بازنویسی‌ها، به گزیده کردن‌ها و تلخیص‌ها از آثار ادبیات کهن نیاز داریم که با شرح، پانوشت، تلخیص و این موارد همان نثر، همان لغات، همان واژه‌ها، همان دستور زبان عینا برای بچه‌های امروز در دسترس قرار بگیرد. به نظر من زبان و فرم نوشته‌های قدیمی بخشی از محتوا و اصالت آن‌ها را شکل می‌دهد که خوب است به حفظ و نقل این فرم و ظاهر و زبان هم توجه کنیم.
در حال حاضر کتابی در دست نگارش یا آماده انتشار دارید؟
کارم خواندن و نوشتن است و طبیعی است که همیشه کتاب‌هایی در صف انتشار یا در حال نگارش یا مطالعه داشته باشم که فهرست این کتاب‌ها معمولا زیاد است؛ برای مثال کتاب «از نقد گفتن» شامل مجموعه مقالات من درباره نقد ادبیات کودک و نوجوان است که از سوی انتشارات قو منتشر می‌شود یا کتاب «تاریخ ادبیات دینی کودک و نوجوان در جهان پیشامدرن» که انتشارات جمال منتشر خواهد کرد. از کارهایی که به پایان رسیده اما هنوز ناشری ندارد، دوسه کتاب را نام می‌برم؛ کتاب «من پدرم هستم» که به نوعی یک اتوبیوگرافی تاریخی است یا کتاب «۱۱۰ پرسش بی‌جواب» که به نوعی به بحث توسعه‌یافتگی و پیشرفت در ایران برای نوجوانان می‌پردازد. همچنین کتاب «چهل دروغ شیرین درباره ایران باستان» که به نوعی نگاهی طنز و انتقادی به باورهای رایج درباره ایران باستان است که برای نوجوانان نوشته شده است.
