محمد حسین‌زاده
وقتی نام سیدجواد هاشمی به میان می‌آید بی‌گمان همه مخاطبان سینما، حضور متعدد او را در نقش همیشگی رزمنده فیلم‌های دفاع مقدسی به یاد می‌آورند که او را به عضوی جدایی‌ناپذیر از تاریخ سینمای دفاع مقدس ایران بدل کرده است. اما او در این نقش باقی نماند و در طول یک دهه اخیر تلاش کرد تا چهره دیگری از خود را به کودکان ایران زمین نشان دهد. هاشمی از دهه ۹۰ تجربیاتش را در معلمی و کار برای کودک و نوجوان در زمینه تئاتر و موسیقی به کار گرفت و فیلم سه‌گانه پیشونی سفید، را برای کودکان ساخت که با اقبال مخاطبان این ژانر روبرو شد و گیشه موفقی را هم تجربه کرد. هاشمی بعد از آن چند فیلم سینمایی دیگر از جمله شهر گربه‌ها و تورنا۲ را در ژانر کودک ساخت که به گفته خودش ۶ فیلمش در گیشه موفق ظاهر شد و به این ترتیب خود را به عنوان یک فیلمساز ژانر کودک به مخاطبانش معرفی کرد. اکنون اکران آنلاین فیلم تورنا۲ به طور اختصاصی از فیلیمو آغاز شده است که به همین بهانه با این فیلمساز گفتگو کرده‌ایم.
-شما از جمله معدود فیلمسازانی هستید که برای کودکان فیلم می‌سازید، ژانری که به دلیل دشواری‌های بسیارش چندان با اقبال فیلمسازان روبرو نمی‌شود، شما چطور این ژانر را انتخاب کردید؟
*حدود ۳۰ سال معلم بودم و این در انتخاب ژانر کودک برای فیلمسازی‌ام بی‌تاثیر نبود. با توجه به تجریباتم در دوران معلمی و همچنین کارهایی که در عرصه تئاتر و موسیقی کودک داشتم فکر کردم که این تجربیات را برای فیلمسازی کودک به کار ببندم و فکر می‌کنم تنها راهی که می‌توان آینده را تضمین کرد، تهیه خوراک برای کودک و نوجوان است. علیرغم اینکه همه مردم من را در عرصه بازیگری در آثار دفاع مقدس به یاد می‌آورند، اما من تجربه نویسندگی، تهیه‌کنندگی و کارگردانی آثار کودک را پیش می‌برم و همچنان این مسیر را ادامه خواهم داد. چون در این مسیر و در زمانی که کار کودک می‌کنم با اصالت بیشتری روبرو هستم و هم این که توجیه معقول‌تری برای آینده‌سازی است اگر انشالله بازار خوبی هم داشته باشد.
-به بحث بازار و فروش آثار اشاره کردید، بسیاری از فیلمسازان به دلیل مطمئن نبودن از بازار فروش فیلم‌های کودک و نوجوان برای ورود به این ژانر ریسک نمی‌کنند! شما که تجربه ساخت چندین فیلم سینمایی کودک را داشته‌اید، بازار این ژانر را چطور ارزیابی می‌کنید؟
*مشکل امروز ما بحث اقتصادی است و فارغ از سينما حالا بحث پلتفرم‌ها نيز مطرح است و مي‌تواند به درآمدزايي يك اثر كمك كند. باید بگویم که اگر مردم ما به اصول کپی‌رایت پایبند باشند و از مقوله دانلود به صورت غیرقانونی فاصله بگیرند، اتفاق خوبی در سینمای کودک می‌افتد. خانواده‌ها می‌دانند که کودکشان فیلم‌های خوب سینمای کودک را نه یک بار که به صورت مکرر تماشا می‌کند. فیلم سینمایی آهوی پیشونی سفید، من را به قدری بچه‌ها و خانواده‌ها با آن ارتباط برقرار کردند که هر خانواده این فیلم را بارها و بارها به همراه بچه‌هایشان تماشا کردند. اما برخی خانواده‌ها حاضر نیستند برای کودکان‌شان هزینه کنند و به صورت قانونی این فیلم را خریداری کنند و متاسفانه شبکه‌های ماهواره‌ای نیز با کج‌اخلاقی بعد از پخش فیلم در مسیر آنلاین، آن را به صورت غیرقانونی پخش می‌کنند و برخی خانواده‌ها هم این فیلم‌ها را بدون آن که خریداری کنند، به شکل غیرقانونی دانلود می‌کنند و این لطمه بزرگی به تهیه‌کننده و سازندگان فیلم وارد می‌کند و بازار کار دچار خلل می‌شود.
-بحث فروش فيلم‌هاي ژانر كودك و نوجوان در سينما چطور است؟
*متاسفم که باید بگویم سینمای کودک امروز ما سینمای قابل ملاحظه‌ای از نظر اقتصادی نیست. چون خانواده‌ها کودکان‌شان را به اندازه خودشان تحویل نمی‌گیرند که اگر چنین بود، وضعیت امروز هم مثل دهه ۶۰ بود که فیلم‌های کودک پرفروش‌ترین فیلم‌های دوره خودش بود و خانواده کودکان‌شان را به سینما می‌بردند و این اقبال از سوی مخاطبان باعث تولید بیشتر در عرصه سینمای کودک می‌شد. اما امروز هیچ دلخوشی برای سرمایه‌گذاری در ژانر کودک و امید به بازگشت سرمایه برای تهیه‌کنندگان نیست. من از سال ۹۰ تا حالا ۸ فیلم کودک ساختم که ۶ تا از آنها اکران شده و تقریبا همه در گیشه موفق بوده است اما مگر من چقدر توان مالی دارم! از هر جایی که کسب کردم اینجا از دست دادم و فقط برندسازی کردم. فکر می‌کنم باید به داد سینمای کودک برسند که به برند خوب خود بازگردد.
-فیلمنامه‌نویسی در حوزه کودک و نوجوان در چه وضعیت است؟ آیا فیلمنامه‌نویس کودک و نوجوان داریم که بتوان بر مبنای ایده‌های خلاقانه آنها فیلم‌های پرفروش کودک ساخت؟
*نویسنده کودک و نوجوان زیاد داریم ولی فیلمنامه‌نویس خوب در حوزه کودک و نوجوان اصلا نداریم و من متاسفم که فیلمنامه‌هایم را هرچند هم ضعیف بوده خودم نوشته‌ام. در زمینه فیلمنامه‌نویسی برای بزرگسال هم مشکل وجود دارد. نوشتن فیلمنامه برای فیلم کودک و نوجوان کار بسیار سختی است به ویژه وقتی که وارد فضای فانتزی می‌شویم و همه فیلم‌های من هم فانتزی است. بعد از اولين قسمت از فیلم آهوی پیشونی سفید، من ۵ سال کاری نکردم تا فیلمنامه خوب پیدا کنم و پیدا نشد! ما به گرد پای والت‌دیزنی هم نمی‌رسیم اما به قدر بضاعتم کار فانتزی کردم و تلاش کردم با فضای بیرونی درجه یک، استفاده از ویژوال افکت که ذهن خیال‌انگیز بچه‌ها را فعال کند و پرداختن به جذابیت‌های بصری در دکور، لباس، اکسسوار و… برای لذت بصری بچه‌ها خرج کنم. اما مگر توان مادی من چقدر است، من خانه‌ام را در مشهد فروختم، خانه مادری‌ام را هم فروختم و همه هستی مادی‌ام را هزینه کردم و تمام شد و با آنها فانتزی برای بچه‌ها ساختم و اگر در نوشتن دچار ضعف نبودم، این فیلم‌ها ماندگار می‌شدند.
-فیلمنامه‌های اقتباسی از داستان‌ها و رمان‌های جذاب کودک و نوجوان چرا انجام نمی‌شود؟
*می‌توان از داستان‌ها و رمان‌ها هم اقتباس کرد اما در حال حاضر فیلم‌های ساده‌ای که در آن فانتزی نباشد و ویژوال افکت اثرگذار در آن استفاده نشده باشد، با استقبال بچه‌ها روبرو نمی‌شود و به سراغ فیلم‌های خارجی می‌روند. اینکه چرا انیمیشن باب اسفنجی اینقدر طرفدار دارد یا فیلم سیندرلا یا شرک در حالی که ممکن است این فیلم‌ها خیلی هم فضای کودکانه نداشته باشد اما طرفدار دارند. هنوز ما به گرد پای انیمیشن‌هایی چون دانلد داک، نمی‌رسیم و نتوانستیم آثاری چون سوپرمن دهه ۴۰ و ۵۰ و دیگر انیمیشن‌های دوران کودکی خودمان را تکرار کنیم. چون بلد نیستیم حتی از سوژه‌های خارجی هم استفاده کنیم، چون توان ساخت نداریم و این‌ها هزینه بسیار زیادی می‌برد.
-ساخت یک فیلم فانتزی حدودی چقدر هزینه دارد؟
*فیلم اخیرم، شهر گربه‌ها، شخصیت انیمیشنی در کنار شخصیت‌های زنده دارد که الان برای ساخت آن باید ۵ میلیارد هزینه کنم. در شرایط امروز برای ساخت یک فیلم سینمایی فانتزی با کمتر از ۱۵ میلیارد تومان نمی‌توان کار کرد. اين ميزان هزينه، واقعا زياد است ولي اگر بخواهيم كار شايسته‌اي بسازيم بايد همينقدر هزينه كنيم ولي همانطور كه در ابتدا صحبت كرديم، در شرايط امروز اين هزينه از فروش سينما يا حتي اكران آنلاين برنمي‌گردد و اين موضوع كار را براي فيلمساز، تهيه‌كننده و حتي سرمايه‌گذار سخت مي‌كند.
-چرا فیلم‌های شما شکل سریالی دارند یعنی پیش از آن بازخوردی از فروش فیلم داشته باشید، قسمت بعدی آن را هم ساخته‌اید؟
*راستش اين موضوع ۳ دلیل دارد… یکی اینکه وقتی ۲ فیلم را پشت سرهم می‌سازم ارزان‌تر درمی‌آید و این به لحاظ اقتصادی مهم است. دوم اینکه مطمئن هستم بچه‌ها فیلم‌های دنباله‌دار را دوست دارند و هیجان بیشتری برای دیدنش دارند و سوم اینکه مگر من چقدر وقت دارم که در طول زندگی‌ام و در این سن و سال بتوانم فیلم‌های کودک بسازم؟ من تلاش می‌کنم که بیشتر بسازم و تولید را در سینمای کودک بالاتر ببرم و بنابراین این فرایند ساخت سریالی از نظر زمانی هم برای من بهینه است.
-فیلم کودک دشواری‌هایی را دارد که یکی از آنها کشاندن بزرگترها همراه با کودکان‌شان به سالن سینماست برای این مسئله چه راهکاری دارید؟
*تمام ترفندم این بود که چون کودک تنها به سینما نمی‌رود و باید با خانواده‌اش به سالن سینما برده شود، بنابراین باید کاری کنیم که والدین هم حوصله تماشا کردن فیلم را داشته باشند. من تلاش کردم همه فیلم‌هایم را هم برای کودکان و هم برای بزرگترهایشان بسازم طوری که هم کوچکترها لذت ببرند و هم بزرگترها حوصله تماشا کردن داشته باشند و این کار را برای من کمی سخت‌تر می‌کند. شاید برای همین است که متن‌ها خوب از آب درنیامده و شترگاو پلنگی درست کردم که هم بزرگترها و هم کوچکترها را جذب کند. درواقع فكر مي‌كنم بايد نگاه مخاطب و مخصوصا خانواده‌ها به ژانر كودك تغيير كند. يعني اگر خانواده‌اي تصميم مي‌گيرد كه فرزندش را به سينما ببرد، اين را متوجه باشد كه قرار است فرزندش از اين فيلم لذت ببرد نه خودش! اگر اين موضوع براي خودش جا بيندازد، ديگر مشكلي نيست.
-گریم و طراحی لباس و طراحی صحنه و جلوه‌های ویژه اهمیت بسیار زیادی در این ژانر پیدا می‌کند درباره این بخش از کارتان در فیلم تورنا۲، چه بگویید که چه اندازه روی آن کار انجام شد؟
*من به گریم به شدت حساسم و برای لباس کاراکترها، دکور و اکسسوار هزینه‌های هنگفت می‌کنم. تلاش می‌کنم مناظر بسیار دیدنی برای بچه‌ها بسازم. بچه‌ها آنچه را در فیلم‌های فانتزی می‌بینند، در فیلم‌های دیگر نمی‌بینند و همین فانتزی است که جذب‌شان می‌کند و برای همین هم این فیلم‌ها را مکرر تماشا می‌کنند. در سینمای کودک وقتی فیلم خوبی ساخته می‌شود بچه‌ها یکبار با رغبت نگاه می‌کنند اما وقتی این فیلم موفق است که بچه‌ها آن را مکرر نگاه کنند. در فضای کودکانه فیلم، ترانه و موسیقی شاد بسیار اهمیت دارد و بدون دکور، لباس و گریم خوب، حاصل کار نتیجه بخش نیست و بچه‌ها را جذب نمی‌کند.
-گويا حواشي زيادي هم در زمان اكران داشتيد…
*وقتی مرزها شناخته نمی‌شود، اجحاف به وجود می‌آید به فیلم من هم اجحاف بدی شد. تورنا۲ پتانسیل فروش بسیار بالایی داشت چون هرکسی وارد سینما شده با حال خوب از آن خارج شده است. فیلم خوب به چنین فیلمی می‌گویند که تماشاگر را با حال خوب بیرون بفرستد. رسالت من همین است که تماشاگر را با حال خوب بدرقه کنم. من این کار را کرده‌ام پس چرا حمایتم نمی‌کنند؟ چرا سانس خوب به من نمی‌دهند؟ ما باید در سینما متولی داشته باشیم که با خودش بگوید این فیلم حیف است. بروید و ببینید، به بچه‌ها بگویند شما نباید مطرب ببینید. اما جالب است که مطرب در همه ساعت‌ها سانس دارد ولی سانس‌های ما فقط مربوط به صبح و ظهر است که کسی در این زمان‌ها سینما نمی‌رود! اصلا اشکالی ندارد ۳ فیلم کودک با هم اکران شود، هرچند اشتباه است اما ۳ فیلم کمدی هم با هم اکران شده بود. ما نباید اینطور فکر کنیم، بلکه باید کاری کنیم که تماشاگر به ازای مبلغی که بابت بلیت خرج می‌کند، شاد باشد. نکته دیگری که وجود دارد این است که فیلم من باید در سینما دیده شود، چراکه عظمتی در آن است که فقط در سینما قابل تجربه است. تماشایش روی تلویزیون البته بد نیست، ولی در سینما دیدنی‌تر است. وقتی فیلم را از سینما بردارند، قاب کوچک تلویزیون جوابگوی آن عظمت نیست. باید بالاخره در جایی برای سینمای کودک پارتی بازی بشود. سینمای کودک نمی‌فروشد چون مردم عادت ندارند برای فیلم کودک به سینما بروند. اصلا نمی‌دانند فیلم کودکی روی پرده است.
-در فیلم تورنا۲، تکنولوژی ویژوال افکت چقدر به پیشبرد اهداف شما کمک کرد و چقدر برای آن هزینه کرده‌اید؟
*بیشترین کمک و بهره را در این فیلم از تکنولوژی ویژوال افکت گرفته‌ام چرا که بخش خیال‌انگیز فیلم تورنا۲ را با این تکنولوژی پیش برده‌ام و می‌برم و اگر نباشد نتیجه مطلوب حاصل نمی‌شود و به همین دلیل بیشترین هزینه را هم در این بخش کرده‌ام.
-موسیقی از وجوه اصلی آثار شماست و به نظر می‌رسد با توجه به تجربیاتی که در زمینه موسیقی کودک دارید، در این بخش با وسواس عمل کرده‌اید؟
*بله. رشته اصلی هنری من در دوران معلمی موسیقی کودک بوده است و در زمان فعالیتم در آموزش و پرورش روی موسیقی کودک و آهنگسازی هم کار کرده‌ام به همین دلیل در کارهای سینمایی‌ام روی این بخش حساس هستم اما خودم را ملزم ندانستم که خودم برای فیلم‌هایم آهنگسازی کنم و این کار را به دوستم بهنام صبوحی سپردم و نتیجه خوبی هم گرفتیم. به نظرم موسيقي خصوصا در كار كودك، كمك شاياني به جذابيت و پيشبرد داستان مي‌كند و از طرف ديگر هم مي‌تواند فضايي را براي كودك ايجاد كند كه بيشتر جذب كار شود چون كودك چندان حوصله ديالوگ‌بازي و دائما صحبت كردن شخصيت‌ها را ندارد اما موسيقي به شدت كمك‌كننده است.
-زمان نوشتن فیلمنامه‌ها صرفا به تخیلات و داستان‌پردازی خودتان اکتفا می‌کنید یا از نظریات کارشناسان روانشناسی کودکان هم استفاده می‌کنید؟
*این بخش از ضعف‌های کار من است. خیلی هم دوست دارم این ضعف را پوشش بدهم اما خیلی وقت‌ها شدنی نیست من بیشتر از تجربیاتم در دوران معلمی استفاده می‌کنم و سعی می‌کنم آن چیزی را که بچه‌ها دوست دارند، بنویسم و بر اساس آن فیلم بسازم. اما سعي دارم كه پس از اين اگر خواستم در اين زمينه اثري توليد كنم، حتما از نظرات و توصيه‌هاي كارشناسان اين حوزه هم استفاده كنم.
-ایده اصلی شهر گربه‌ها گویا از فیلم این تایم گرفته شده است اما داستان تورنا۲ از کجا به ذهن‌تان رسید؟
*تورنا۲ قصه‌ای است که خودم نوشتم به نام سفر به فضا و این قصه تبدیل شد به فیلمنامه‌ای ۱۳ قسمتی که قرار بود سیمافیلم آن را بسازد و البته هرگز ساخته نشد و بعدها این کار را با تغییر نام به تورنا۲ که نام سفینه بچه‌هاست ساختم.
-فیلم بعدی شما چه خواهد بود؟
*فیلم بعدی من با نام امپراطوری میمون‌ها، کار فانتزی بسیار بزرگی است که اگر هزینه تولید آن فراهم شود، خواهم ساخت اما ممکن است قبلا از آن فیلم دیگری با نام شهر الاغ‌ها، را بسازم که یک کار کمدی است و در حال حاضر در مرحله طرح است و به دنبال سرمایه‌گذار هستم که بتوانم آن را بسازم.
-نظرتان درباره اکران آنلاین چیست؟
*اکران آنلاین اگر با بی‌انصافی شبکه‌های ماهواره‌ای همراه نمی‌شد، به شدت برای تهیه‌کنندگان به‌صرفه‌تر بود اما اگر مردم به صورت قانونی این فیلم‌ها را تماشا کنند، اکران آنلاین سود دوطرفه دارد هم خانواده‌ها با پرداخت مبلغی می‌توانند هر زمان که خواستند فیلم را تماشا کنند و هم سود ۷۰ درصدی به تهیه‌کنندگان می‌رسید و می‌شد به تولید بیشتر فیلم‌های کودک امیدوارتر بود.
