عامل ریزگردها داخلی است یا خارجی!؟

در هفته گذشته تهران باز هم شاهد ورود توده گسترده گردوغبار یا ریزگرد بود؛ معضلی که چندی است گریبان شهرهای مختلف ایران و حتی پایتخت را نیز گرفته و رفع آن، مدیریت چندجانبه و تخصصی را می‌طلبد.
رویکردهای مختلف در مورد گردوغبار
«حامد یزدی مهر» مدیرکل مدیریت بحران استانداری تهران منشأ گردوغبار روزهای اخیر را محلی دانست و گفت این پدیده از سمت استان البرز وارد تهران شده و ارتباطی به کشورهای همسایه ندارد.
طوفان‌های شن و گردوغبار نه تنها تأثیری مخرب بر سلامتی انسان دارند بلکه محیط زیست، بخش کشاورزی و به طور کلی زیرساخت‌ها را با مشکلات جدی مواجه می‌کند.
کارشناسان و مسئولانی که مساله ریزگردها را بحرانی منطقه‌ای و عامل پدیده ریزگردها را خارجی می‌دانند، راه‌حل آن را در مذاکره با کشورهای منشا کانون ریزگرد می‌دانند. حتی رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دوشنبه ۱۶ خرداد در گردهمایی محیط زیست و دیپلماسی منطقه‌ای این موضوع را مطرح کرد: طبق بررسی‌های ما، کشوری که سطوح آن نخستین منشا ریزگردها در ایران محسوب می‌شود، عربستان سعودی است.
اما برخی دیگر از کارشناسان و مسئولان مشکل را علاوه بر کانون‌های خارجی و تأکید بر ضرورت دیپلماسی آب از سوی ایران، درون مرزی می‌دانند. این کارشناسان با تاکید بر مدیریت درست محیط زیست و اقدامات درخور برای احیای تالاب‌ها و دریاچه‌ها به منظور جلوگیری از تبدیل شدن آنها به کانون خیزش گردوغبار، اصلاح الگوهای کشاورزی در کشور که اکنون با مصرف آب زیاد همراه است و بازنگری در سیاست‌های سدسازی را از جمله تدابیری می‌دانند که می‌تواند به مهار بحران توفان و گردوغبار در ایران کمک کند.
اما نکته مهم این است که در بسیاری مواقع هنگامی که از مسئولی در مورد هوای آلوده و ریزگردها پرسیده می‌شود می‌گویند در حال بررسی و مطالعه هستیم. پرسش این است که آیا وقت مطالعه به سرنرسیده و هنگام مدیریت و عمل نیست؟
امسال فراوانی و شدت ریزگردها افزایش داشته و بیشتر نقاط کشور را تحت تاثیر قرار داده است. در این شرایط اگر این معضل به درستی مدیریت و اقدام نشود، آسیب‌های جبران ناپذیری به کشور خواهد زد.
به گفته «حسین آخانی» استاد دانشگاه تهران و کارشناس محیط زیست متاسفانه پیش‌بینی واقع‌بینانه در این زمینه، ادامه این بحران است.
ماموریت رئیسی به سازمان حفاظت محیط زیست
رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس: رئیس جمهوری در جلسه شورای عالی محیط زیست پیشنهاد داد یک شورای منطقه‌ای برای حل مساله ریزگردها تشکیل شود و مدیریت آن با جمهوری اسلامی ایران باشد، این پیشنهاد مهم و تاثیرگذار استرئیس‌ جمهوری چهارشنبه ۲۸ اردیبهشت به سازمان حفاظت محیط زیست ماموریت داد با همکاری وزارت امور خارجه و دیگر دستگاه‌های ذیربط و از طریق رایزنی با کشورهای همسایه، مشکل آلایندگی هوا را حل کنند.
در همین رابطه «علی سلاجقه» رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ۱۳ خرداد گفت: با توجه به دستور رئیس جمهوری و رایزنی‌های وزارت امور خارجه در یک بازه زمانی کوتاه، هیات ایرانی با مسئولیت سازمان محیط زیست کشور وارد عراق شد تا این موضوع مورد بحث قرار گیرد.
به گفته سلاجقه، بر اساس نتایج مطالعات در بُعد منشاءیابی خارجی ریزگردها، عربستان با مساحت حدود ۹۰ میلیون هکتار، کشور ما را تحت تاثیر گردوخاک قرار می‌دهد. حدود ۲۴ میلیون هکتار از منشا ایجاد گردوغبار در عراق و حدود چهار میلیون هکتار هم در سوریه است.
ریزگردها در آینده چه وضعیتی دارند؟
«حسین آخانی» استاد دانشگاه تهران و کارشناس محیط زیست در این زمینه می‌گوید: نمی‌توان دقیق گفت در کدام روزها، منشا غبار بیشتر داخلی است یا خارجی. اما می‌توان گفت گردوغباری که شهرهای مختلف کشور را آلوده کرده است منشا مشترک دارد و کانون‌های تولید ریزگرد و غبار داخل و خارج در آن شریکند.
آخانی می‌افزاید: اکنون وضعیت آنقدر خراب است که نمی‌شود روی چاره فکر کرد. رقابت کشورهای منطقه در استفاده افراطی از منابع آبی جاری و زیرزمینی این فاجعه را ایجاد کرده است و مقداری بدبینانه اگر بگوییم با توجه به افزایش گرمای کره زمین، شدت گردوغبار در آینده بیشتر هم می‌شود. بسیاری از مناطق مسکونی تخلیه می‌شود و در نهایت با کمتر شدن مناطق مسکونی، فشار روی منابع آبی، شاید در آینده وضعیت به تعادل برسد و شاید هم تشدید ریزگردها ادامه یابد به میزانی که زندگی را در منطقه دشوار کند.
شاید آن موقع سیاست‌گذاران کشورهای منطقه به اشتباه خود پی ببرند و بازگشتی به گذشته سرزمین خود از لحاظ مدیریت منابع آبی داشته باشند. هیچ راهی به جز تغییر سبک توسعه و بازگشت چرخه‌های طبیعی آبی نداریم.
گزارش مجلس آماده قرائت است
«سمیه رفیعی» رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس می‌گوید: گزارش مجلس شورای اسلامی درباره ریزگردها آماده و منتظر قرائت در صحن مجلس است.گزارش مجلس شورای اسلامی درباره ریزگردها آماده و منتظر قرائت در صحن مجلس است
وی می‌افزاید: پس از گزارشی که در قالب ماده ۱۰۷ آیین‌نامه داخلی مجلس، آماده شده است، مکاتبات لازم با رئیس‌جمهوری انجام می‌شود.
نماینده مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه شخص رئیس‌جمهوری همراهی لازم را برای رفع مسایل محیط‌زیست دارد، ادامه می‌دهد: آقای رئیسی این مورد را در جلسه شورای عالی محیط زیست که دوشنبه ۱۶ خرداد برگزار شد به صورت مکرر بیان کرد.
پیشنهاد رئیسی برای تشکیل شورای منطقه‌ای با مدیریت ایران
به گفته رفیعی، در جلسه شورای عالی محیط زیست، رئیس‌جمهوری پیشنهاد داد یک شورای منطقه‌ای برای حل مساله ریزگردها تشکیل شود و مدیریت آن با جمهوری اسلامی ایران باشد؛ این پیشنهاد مهم و تاثیرگذار است.
نماینده مردم تهران در مجلس یازدهم می‌افزاید: مساله دوم اینکه، در نخستین جلسه شورای عالی محیط زیست در دولت سیزدهم، رئیس جمهوری بارها گفت که شخصا در جلسه‌های این شورا شرکت می‌کنم. در همه دولت‌ها همواره جلسه شورای عالی محیط زیست بی‌نظم بود، زیرا رئیسان‌جمهور شرکت نمی‌کردند اما رئیس‌جمهوری حتی خطاب به سازمان محیط زیست گفت اگر برای شما دشوار است، من خودم حاضرم جلسه‌ها را برگزار کنم.
جلسه شورای عالی محیط زیست – ۱۶ خرداد ۱۴۰۱
رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس ادامه می‌دهد:‌ در مورد مساله ریزگردها کار بسیار دقیقی انجام دادیم؛ درباره گزارش پیش از قرائت در صحن، نمی‌توانم صحبت کنم. اگر بخواهم درباره هر کدام از موارد گزارش گفت‌وگو کنم، ممکن است مورد تحلیل‌های مقطعی و یک‌جانبه قرار گیرد.
کانون‌های ریزگرد در داخل و خارج از کشور فعال است
«محمدجواد عسکری» رئیس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس نیز می‌گوید: جلسه‌هایی در کمیسیون کشاورزی با حضور کارشناسان برگزار و کانون‌های آلوده شناسایی شد. به دلیل خشکسالی و کم‌آبی و بارش کم، کانون‌های ریزگردها در داخل کشور فعال است و این کانون‌ها در خوزستان، سمنان، اطراف تهران وجود دارد.
رئیس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس: جلسه‌هایی در کمیسیون کشاورزی با حضور کارشناسان برگزار و کانون‌های آلوده شناسایی شد. به دلیل خشکسالی و کم‌آبی و بارش کم، کانون‌های ریزگردها در داخل کشور فعال است و این کانون‌ها در خوزستان، سمنان، اطراف تهران وجود داردنماینده داراب و زرین دشت می‌افزاید: جدا از کانون‌های ریزگردها در داخل، در خارج از کشور از جمله عراق، عربستان و کشورهای حوزه خلیج فارس دارای کانون‌های آلوده هستند، این مسایل را بررسی می‌کنیم و راهکارهای آن را کارشناسان پیگیری می‌کنند. به گفته وی، منشا کانون ریزگردها هم مربوط به داخل است و هم خارج.
مطالعاتی که هنوز تمام نشده!
عسکری تاکیددارد که اکنون یکی از مهمترین کارها، انجام مطالعه‌های لازم در این زمینه است. البته پیش از این مطالعه‌هایی انجام شده اما کامل نیست. ما در حال بررسی هستیم؛ همه دستگاه‌ها، حوزه اعتبارات، کاشت درختان و مالچ پاشی در حال بررسی است.
عسکری درباره اینکه مطالب مطرح شده مبنی بر اینکه بخش اعتبار مربوط به مقابله با ریزگردها در ۲ سال گذشته در بودجه حذف شده، می‌افزاید: این اعتبار در بودجه ۱۴۰۱ دیده شده و ما پیگیری می‌کنیم که همه دستگاه‌های متولی به سهم خود کار را انجام دهند.
رئیس کمیسیون کشاورزی در مورد گام‌های بعدی در این زمینه می‌گوید: قرار است در حوزه کنترل ریزگردها در داخل کشور از طریق مالچ‌پاشی و کشت گیاهان، اقدامات مرتبط انجام شود. در خارج از کشور نیز قرار است از طریق ارتباطات پارلمانی و نشست‌های دیپلماسی، مسائل پیگیری شود.
وی در مورد زمان احتمالی بررسی این موضوع می‌افزاید: به احتمال زیاد در هفته‌های آتی، جلسه‌های مرتبط در این زمینه را با دستگاه‌های متولی شامل سازمان محیط زیست، سازمان جنگل‌ها، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نفت و … برگزار می‌کنیم.
عسکری تاکید می‌کند: همچنین در حال شناسایی دستگاه‌ها و سازمان‌هایی هستم که در این زمینه کوتاهی یا کم‌کاری داشته‌اند؛ در صورت قطعیت، آن‌ها را معرفی‌ می‌کنیم!
***
کاهش کیفیت هوا در نوار غربی کشور؛
در سه روز آینده؛ گرد و خاک مهمان شهر های ایران می شود!
رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا از رگبار و رعد و برق و وزش باد شدید موقتی همراه با خیزش گرد و خاک طی سه روز آینده در برخی از استان‌های کشور خبر داد و گفت: توده گرد و خاک در کشور عراق شکل گرفته که انتظار می‌رود طی ۲۴ ساعت آینده نوار غربی کشور و به تدریج بخش‌هایی از مرکز کشور را تحت تاثیر خود قرار دهد و در این مناطق باعث افزایش آلاینده‌های جوی و کاهش کیفیت هوا شود.
صادق ضیاییان، اظهار کرد: براساس تحلیل آخرین نقشه‌های پیش‌یابی هواشناسی طی سه روز آینده در خراسان شمالی، شمال خراسان رضوی، ارتفاعات البرز شرقی واقع در استان‌های گلستان و سمنان، شمال استان‌های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و اردبیل، افزایش ابر، رگبار و رعد و برق و وزش باد شدید موقتی همراه با خیزش گرد و خاک رخ می‌دهد.
وی با بیان این‌که طی روزهای شنبه تا دوشنبه (۲۱ تا ۲۳ خردادماه) در سیستان و بلوچستان و ارتفاعات کرمان افزایش ابر، گاهی رگبار و رعد و برق و وزش باد شدید پیش‌بینی می‌شود، اظهار کرد: دوشنبه (۲۳ خردادماه) در شمال آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی ارتفاعات البرز مرکزی افزایش ابر، رگبار و رعد و برق و وزش باد شدید موقتی رخ می‌دهد.
رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا با بیان این‌که سه‌شنبه (۲۴ خردادماه) برای مناطق شمالی استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی ابرناکی و بارش خفیف پیش‌بینی می‌شود، ادامه داد: توده گرد و خاک در کشور عراق شکل گرفته که انتظار می‌رود طی ۲۴ ساعت آینده نوار غربی کشور و به تدریج بخش‌هایی از مرکز کشور را تحت تاثیر خود قرار دهد و در این مناطق باعث افزایش آلاینده‌های جوی و کاهش کیفیت هوا شود.
به گفته ضیاییان، طی شنبه و یکشنبه در نوار شرقی کشور و در برخی نواحی استان‌های واقع در زاگرس مرکزی و طی سه روز آینده در دامنه‌های جنوبی البرز در زنجان، قزوین، البرز، تهران، اصفهان و فارس افزایش ابر گاهی وزش باد شدید همراه با خیزش گرد و خاک انتظار می‌رود.
رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا ادامه داد: همچنین طی سه روز آینده در استان‌های ایلام، خوزستان، کرمانشاه و بوشهر وزش باد شدید همراه با خیزش گرد و خاک انتظار می‌رود و خلیج فارس مواج است.
وی درباره وضعیت جوی تهران اظهار کرد: آسمان تهران (۲۱ خردادماه) صاف در اواسط روز وزش باد گاهی وزش باد شدید با حداقل دمای ۲۲ درجه سانتیگراد و حداکثر دمای ۳۴ درجه سانتیگراد و در روز یکشنبه (۲۲ خردادماه) صاف تا کمی ابری گاهی وزش باد با حداقل دمای ۲۳ و حداکثر دمای ۳۵ درجه سانتیگراد پیش‌بینی می‌شود.